بخش انرژی ازبکستان

ازبکستان یکی از معدود کشورهایی است که نیازهای انرژی خود را به صورت کامل با منابع انرژی خودش برطرف می‌کند.

امروزه ذخایر انرژی تاییدشده بیشتر از:

– 3 میلیارد تن زغالسنگ؛

– 1/1 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی؛

– 590 میلیون بشکه نفت، است.

طول کل شبکه انتقال گاز بیشتر از 13 هزار کیلومتر و شبکه برق ولتاژ بالا بیشتر از 230 هزار کیلومتر است که فرصت‌های زیادی برای سازماندهی انواع تولید در همه زمینه‌ها در جمهوری ازبکستان فراهم می‌کند.

مناطق جمهوری قراقالپاقستان، کاشکادریا، بخارا، نوایی، سرخان دریا و فرغانه[1] با توجه به دسترسی به زیرساخت تولید مناسب، ارتباطات و لجستیک، جایگاه مهمی در اجرای پروژه‌های بزرگ‌ تولید محصولات با ارزش‌ افزوده بالا و فرایند تکنولوژی پیچیده در زمینه صنایع نفت و گاز و پتروشیمی دارد.

نویدبخش‌ترین پروژه‌ها در زمینه منابع انرژی تجدیدپذیر از این قرار است:

– بخارا، کاشکادریا، سورخندریا و بخش جنوبی منطقه نوایی برای تاسیسات انرژی خورشیدی؛

– جمهوری قراقالپاقستان، مناطق خوارزم، بخارا، نوایی، جیزاک[2]، سمرقند و تاشکند برای تاسیسات انرژی بادی.

امروزه براساس قطعنامه کابینه وزرای جمهوری ازبکستان به تاریخ 12 جولای 2018 شماره 534 با عنوان «تدابیر جذب متخصصین بین‌المللی توانا در زمینه توسعه و اجرای برنامه‌های بلندمدت اصلاح بخش‌های کلیدی اقتصاد»، گروه مشاورین بوستون، بانک جهانی، ADB و EBRD روی مطالعه و ارائه مفهومی برای توسعه بخش‌های نفت و گاز، پتروشیمی و انرژی جمهوری ازبکستان تا سال 2030 کار می‌کنند.

براساس نتایجِ سند تهیه‌شده، پورتفوی پروژه‌های سرمایه‌گذاری نویدبخش جدید شرکت‌های صنعتی بخش سوخت و انرژی جمهوری ازبکستان برای ارائه به سرمایه‌گذاران خارجی بالقوه تهیه خواهد شد.

انرژی برق

ازبکستان حدود 50 درصد ظرفیت نصب سیستم انرژی یکپارچه کشورهای آسیای مرکزی را داراست. ظرفیت نصب‌شده کل بخش انرژی برق کشور برابر 14300 مگاوات است. 45 نیروگاه برق در کشور با ظرفیت دایر تجمعی 12400 مگاوات و ظرفیت تولید بالقوه 64 میلیون مگاوات/ساعت وجود دارد.

گاز طبیعی و فراورده‌های نفتی منابع انرژی اصلی برای تولید برق است. بیشتر از 80 درصد کل برق تولیدشده با مصرف گاز حاصل می‌شود.

کشور شبکه برق گسترده‌ای از خطوط برق ولتاژ بالا با طول کلی 230 هزار کیلومتر و ولتاژ 4/0-500 کیلوولت دارد. برنامه توسعه و بازسازی ظرفیت‌های تولید تحت کنترل سیستم JSC اوزبک انرژی انجام شد تا تامین مداوم برق در کشور تضمین شود و شرایط مطلوبی برای توسعه پایدار و موثر صنعت انرژی برق کشور ایجاد گردد.

انرژی آب[3]

این کشور 32 نیروگاه آبی با ظرفیت دایر کل 1900 مگاوات (15 درصد کل ظرفیت سیستم نیرو) را داراست که ظرفیت تولید بالقوه 9 میلیون مگاوات/ساعت دارد.

ازبک گیدرو انرگو[4] JSC، شرکت متخصص در زمینه عملیات، مدرن‌سازی، بازسازی و ساخت ایستگاه‌های نیروگاه آبی است که در حوزه توسعه نیروگاه آبی در ازبکستان تاسیس شد.

ازبک گیدرو انرگو JSC برنامه‌ریزی کرده تا پروژه‌های برای ساخت 42 نیروگاه آبی جدید در کشور آغاز کند و 32 واحد موجود را مدرن‌سازی نماید.

تدابیر اصلی توسعه پتانسیل انرژی آبی جمهوری ازبکستان در سال 2017-2021 براساس قطعنامه رئیس جمهور جمهوری ازبکستان در 2 می 2017 به شماره RP-2947 تعریف شده تا سطح تولید برق از نیروگاه آبی به 20 درصد مقیاس کلی برسد.

این برنامه اجرای 22 پروژه را برای دستیابی به ظرفیت کل 1765 مگاوات پیش‌بینی کرده که هزینه آن 23/2 میلیارد دلار آمریکا بوده و امکان تولید 6/5 میلیارد کیلووات/ساعت برق اضافی را در سال فراهم می‌کند.

انرژی خورشیدی

برآورده می‌شود پتانسیل ناخالص انرژی خورشیدی ازبکستان برابر 50973 میلیون تن نفت باشد که 99 درصد پتانسیل ناخالص کل همه منابع انرژی تجدیدپذیری است که تا به امروز در کشور بررسی شده؛ پتانسیل فنی برابر 8/176 میلیون تن است (98 درصد کل پتانسیل فنی انرژی تجدیدپذیر).

مقدار مطلق انرژی سالانه تشعشع خورشیدی که به قلمروی ازبکستان می‌رسد فراتر از پتانسیل انرژی ذخایر بررسی‌شده مواد کربن خام کشور است. در حال حاضر تنها 6/0 میلیون تن انرژی خورشیدی (3/0 درصد پتانسیل فنی) تحت کنترل است. استفاده از انرژی خورشیدی از نظر کاربرد، منبع و سادگی بسیار نویدبخش است.

بخارا، کاشکادریا، سورخندریا و بخش جنوبی مناطق نوایی با میانگین تابش جهانی روی سطح مورب[5] برابر با 2028 کیلووات/ساعت در سال به ازای هر متر مربع، امیدبخش‌ترین نواحی اجرای پروژه‌های ساخت نیروگاه‌های انرژی هستند.

براساس قطعنامه کابینه وزرای جمهوری ازبکستان به تاریخ 12 جولای 2018 به شماره 534 با عنوان «تدابیر جذب متخصصین بین‌المللی توانا در زمینه توسعه و اجرای برنامه‌های بلندمدت اصلاح بخش‌های کلیدی اقتصاد»، گروه مشاورین بوستون، بانک جهانی، ADB و EBRD به صورت مشترک به توسعه چارچوب هنجاری-قانونی برای تنظیم روابط، روش‌های تعیین تعرفه تولید، انتقال و توزیع برق، انواع تضمین‌های دولت برای سرمایه‌گذاران، اصول اجرای مناقصه‌ها و تهیه فهرست پروژه‌های آینده پرداخته‌اند. انتظار می‌رود کار در این حوزه تا 1 می 2019 تکمیل شود.

انرژی باد

برآورد می‌شود پتانسیل ناخالص انرژی باد در ازبکستان برابر 2/2 میلیون تن باشد.

پتانسیل نواحی نویدبخش در جمهوری کاراکالپاکستان، مناطق خوارزم، بخارا، ناوویی، جیزاخ، سمرقند و تاشکند میانگینی برابر 70 گیگاوات یا 551 وات انرژی به ازای هر متر مربع برج‌های بادی با ارتفاع 100 متر دارد.

توسعه انرژی بادی برای کشاورزی در نواحی دورافتاده بسیار پرفایده است. کشاورزان و روستانشینان می‌توانند بهبود کیفیت زندگی را به سرعت حس کنند چرا که فرصت‌های بیشتر آبیاری و تامین انرژی اثر مثبتی بر رشد رفاه خواهد داشت.

 براساس قطعنامه کابینه وزرای جمهوری ازبکستان به تاریخ 12 جولای 2018 به شماره 534 با عنوان «تدابیر جذب متخصصین بین‌المللی توانا در زمینه توسعه و اجرای برنامه‌های بلندمدت اصلاح بخش‌های کلیدی اقتصاد»، گروه مشاورین بوستون، بانک جهانی، ADB و EBRD به صورت مشترک به توسعه چارچوب هنجاری-قانونی برای تنظیم روابط، روش‌های تعیین تعرفه تولید، انتقال و توزیع برق، انواع تضمین‌های دولت برای سرمایه‌گذاران، اصول اجرای مناقصه‌ها و تهیه فهرست پروژه‌های آینده پرداخته‌اند. انتظار می‌رود کار در این حوزه تا 1 می 2019 تکمیل شود.

صنعت زغالسنگ

صنعت زغالسنگ ازبکستان، ذخایر زغالسنگ را به مقدار 1537.0 میلیون تن لیگنیت، 9/45 میلیون تن سنگ، اکتشاف کرده است. پیش‌بینی می‌شود منابع زغالسنگ بیشتر از 7/5 میلیارد تن باشد.

«ازبک کومیر[6]» JSC، «شارگون کومیر[7]» JSC و «آپارتاک[8]» JSC، تولید زغالسنگ را در ازبکستان انجام می‌دهند.

«ازبک کومیر» JSC متشکل از 7 شعبه معدنکاوی زغالسنگ و شعب وابسته- معدن آنگرن[9]، هیات اکتشاف جغرافیایی، تاسیسات تعمیر تجهیزات معدنکاوی و انتقال RGTO، کمیر کوریلیش، کومیر انرگو، بلازکومیر، آلوکاکومیر[10]– است که زغالسنگ را برای مصرف‌کنندگان کشور تولید و تامین می‌کند.

هر ساله ازبک کومیر JSC به صورت میانگین 5/4 میلیون تن زغالسنگ استخراج می‌کند. بخش نیروگاه برق مصرف‌کننده اصلی سوخت زغالسنگ است که بیشتر از 85 درصد مصرف کل زغالسنگ را دارد. تقاضای سوخت‌های جامد از طرف بنگاه‌های اقتصادی صنعتی، اجتماعی و شهرداری و نیز خود جمعیت کشور نیز وجود دارد.

حالا تاسیسات تولید بزرگی در ازبک کومیر JSC عملیاتی شده‌اند تا تولید و فروش زغالسنگ افزایش یابد. مجتمع تکنولوژی جریان چرخه‌ای برای بارگیری و انتقال صخره‌های بسیار سنگین و مجتمع بارگیری و دسته‌بندی زغالسنگ با ظرفیت بیشتر از 5/6 میلیون تن در سال از جمله این تاسیسات است.

برنامه‌های مدرن‌سازی، تامین مجدد تجهیزات فنی و تکنولوژی بنگاه‌های اقتصادی صنعت زغالسنگ و توسعه متعادل آن با اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری زیر در دستور کار قرار دارد:

– «ساخت معدن “آارتاک“[11] برای افزایش ظرفیت تولید زغالسنگ به 1 میلیون تن در سال؛

– «مدرن‌سازی “شارگون کومیر“ JSC برای رساندن ظرفیت تولید زغالسنگ به 900 هزار تن در سال؛

– «بروزرسانی (جایگزینی) تجهیزات منسوخ از لحاظ اخلاقی و فیزیکی.» هدف اصلی پروژه کسب تجهیزات تکنولوژی و کمکی اصلی است تا جایگزین تجهیزات قدیمی معدنکاوی و انتقال شوند، عملیات آهسته لایه سربار[12] حذف شده و پارامترهای معتبر برای معدنکاوی زغالسنگ در معدن آنگرن اجرا شود و غیره.

مراکز توزیع ارضی فروش زغالسنگ برای تامین باکیفیت و مداوم زغالسنگ در مناطقی از کشور تاسیس شده است. امروزه این مراکز باموفقیت در جمهوری کارکالپاکستان، اندیجان، بخارا، نامانگان، فرگانا، خوارزم و سایر مناطق فعالیت دارند. تشکیلات تولید خشته‌های[13] زغالسنگ در مراکز توزیع که اقتصادی بوده، استفاده از آن‌ها آسان است و محصولی با کالری بالا هستند، همه جا سازماندهی شده است.

تامین پایدار و مداوم صنایع و جمعیت با سوخت‌های جامد مهم‌ترین عامل اجرای موفق دگرگونی‌های اقتصادی و اجتماعی در کشور است.

برنامه افزایش تولید براساس قطعنامه رئیس‌ جمهور جمهوری ازبکستان به شماره 3054 در تاریخ 13 ژوئن 2017 «درباره برنامه توسعه و مدرن‌سازی بیشتر صنعت زغالسنگ در سال‌های 2017-2021»، اجرا شده تا ذخایر منابع هیدروکربن جامد افزایش یابد و هدف آن اجرای 9 پروژه برای مدیریت لایه سربار با افزایش 9/128 میلیون متر مکعب تولید زغالسنگ به علاوه 4 میلیون تن، به علاوه استخراج کائولین تا 5/320 هزار تن است.

صنعت نفت و گاز

تا به امروز 252 میدان نفت، گاز و گاز متراکم با ذخایر هیدروکربن اکتشاف‌شده بیشتر از 5/2 میلیون تن سوخت استاندارد در کشور وجود داشته است.

ظرفیت سیستم‌های انتقال گاز ترانزیت و صادراتی برای تامین گاز کشورهای آسیای مرکزی، روسیه، اروپا و چین بیشتر از 120 میلیارد متر مکعب است که 50 میلیارد متر مکعب در سال از طریق خط لوله گاز ازبکستان-چین و 70 میلیارد متر مکعب از در سال از طریق خط لوله گاز آسیای مرکزی-مرکز، جابجا می‌شود.

ظرفیت پالایش نفت موجود برابر 5/2 میلیون تن در سال در پالایشگاه نفت بخارا و 7/8 میلیون تن در پالایشگاه نفت فرگانا است. پالایشگاه نفت فرگانا فرصت‌های بی‌بدیلی برای ارائه خدمات باتعرفه به شرکت‌های متنوع دارد تا مواد خام مهم را فرابری کرده و به کشورهای همسایه، عمدتا قرقیزستان و تاجیکستان، صادر کند.

برنامه‌ای برای افزایش تولید براساس قطعنامه رئیس جمهور جمهوری آذربایجان به شماره RP-2822 به تاریخ 9 مارس 2017 «درباره تایید برنامه افزایش تولید هیدروکربن برای سال‌ای 2017-2021» اجرا شده تا منافع هیدروکربن افزایش یابد و هدف آن بهبود کارایی ارائه خدمات و عملیات دریل‌کاری است.

در همین بین، برخی فعالیت‌ها در تعدادی از بلوک‌های سرمایه‌گذری با مشارکت شرکت‌های بین‌المللی نفت و گاز از جمله شرکت‌هایی مثل لوک اویل اورسیز، گازپروم (روسی)، CNPC بین‌المللی (چین)، CNODC، شرکت ملی نفت کره، دائوو بین‌المللی و کوگاز[14] صورت گرفته است تا ذخایر مطلوب هیدروکربن ردیابی شود.

مجموعه‌های بزرگ این‌چنینی مثل مبارک GPP با ظرفیت 30 میلیارد متر مکعب در سال، تاسیسات فرابری گاز شورتان[15] با ظرفیت 20 میلیارد متر مکعب در سال و GPP کاندیم[16] با ظرفیت فرابری 8 میلیارد متر مکعب در سال باموفقیت در کشور عملیاتی شده‌اند. وجود بخش گسترده تولید گوگرد کلوخه[17] در این تاسیسات برای کارآفرینان خصوصی مورد توجه است که تولید سولفور گرانول یا کپسولی را برای صادرات سازماندهی می‌کنند.

ظرفیت‌های متجمع‌های شیمیایی گاز موجود مثل مجتمع شیمیایی گاز یوستیورت[18] با ظرفیت تولید 383 هزار تن پلی‌اتیلن و 83 هزار تن پلی‌پروپیلن، مجتمع شیمیایی گاز شورتان با ظرفیت 125 هزار تن پلی‌اتیلن، امکان گسترش صادرات مواد خام و افزایش تولید محصولات پلاستیکی را به تشکیلات اقتصادی کوچک و متوسط می‌دهد.

در حال حاضر پروژه‌هایی با توجه به تقاضای روبه‌رشد تهیه می‌شوند تا ظرفیت تولید تاسیسات شیمیایی گاز شورتان به اندازه 500 هزار تن انواع محصولات گازی-شیمیایی افزایش یابد.

جمهوری کارکالپاکستان، مناطق کاشکادریا، بخارا، ناوویی، سورخندریا و فرگانا برای اجرای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و فرایند تکنولوژیکی پیچیده در صنعت نفت و گاز اهمیت دارند چرا که به زیرساخت تولید مطلوب، ارتباطات و لجستیک دسترسی دارد.

براساس قطعنامه کابینه وزرای جمهوری ازبکستان به تاریخ 12 جولای 2018 شماره 534 با عنوان «تدابیر جذب متخصصین بین‌المللی توانا در زمینه توسعه و اجرای برنامه‌های بلندمدت اصلاح بخش‌های کلیدی اقتصاد»، گروه مشاورین بوستون مطالعه دقیق صنعت نفت و گاز را اجرا می‌کند تا مسیرهای اولویت توسعه فهرستی از پروژه‌های امیدبخش را برای بلند مدت تعریف کند و نیز شرکت‌های دی‌گولیر و مک‌ناگتون[19] ذخایر هیدروکربن را بررسی می‌کنند. انتظار می‌رود فعالیت‌ها در این زمینه تا 1 آوریل 2019 به پایان برسد.